Beter in eigen vel: twee Obesitasklinieken in de buik van ZORG-ziekenhuizen
ZORG-ziekenhuizen AZ Glorieux en AZ Sint-Elisabeth huisvesten niet één, maar twee Obesitasklinieken. Die vertonen veel gelijkenissen, maar zijn toch net iets anders georganiseerd. We zetten beide klinieken graag in de kijker. We geven eerst het woord aan dr. Steven Marcoen van AZ Glorieux in Ronse.
Van maagband tot multidisciplinaire begeleiding
Dr. Steven Marcoen: “Jaren geleden nam ik het initiatief met obesitaschirurgie te starten in AZ Glorieux Ronse. Ik startte hier in 1999 met bariatrische chirurgie, toen nog met maagbandjes. Maagbandjes beperken de portie die patiënt kan eten, een restrictieve ingreep die omkeerbaar was. Veel chirurgen voelden zich destijds geroepen om die ingreep aan te bieden omdat het weinig risico inhield. Die ingreep bleek op termijn echter niet ideaal te zijn. We hadden het gevoel dat patiënten niet correct of gezond konden eten. Soms werden de bandjes te strak aangespannen waardoor patiënten enkel nog vloeibaar konden eten. We begonnen uit te kijken naar andere ingrepen en we beseften dat we dienden in te zetten op een goeie omkadering en begeleiding van de patiënt. Dit betekende meteen de start van onze Obesitaskliniek met multidisciplinaire aanpak.”
Focus op gedragsverandering
De strategie van de Obesitaskliniek in AZ Glorieux heeft zich in de loop van de jaren ontwikkeld, intuïtief en op geleide van patiëntenervaring.
Teamwerk
Intussen is de ploeg van de Obesitaskliniek aanzienlijk uitgegroeid. Dr. Steven Marcoen vervolgt: “We zijn met drie chirurgen die ruime ervaring hebben met dit type heelkunde: Dr. Wouter van Riel, Dr. Sofie Viskens en ikzelf. We hebben een vaste endocrinoloog aan boord Dr. Anne-Marie Van der Biest en twee diëtisten (Ruth Doms, Julie Sulmon) en drie psychologen (Aaike Verstraeten, Kaat Vanderstraeten en Naïs Dubois). Tine Vanelsacker is als coördinator achter de schermen aan het werk. Om de veertien dagen is er een teamvergadering. We bespreken dan alle lopende dossiers en behandelingen worden op maat gemaakt. Iedere patiënt is anders en vergt een andere aanpak. Uiteindelijk moeten patiënten beseffen dat ze zelf hun lot in handen hebben, wij zorgen voor de expertise en de ondersteuning.”
We hadden vrij snel door dat een ingreep geen mirakelmiddel is. Een goede dieetbegeleiding van de patiënten is cruciaal in het succes van de ingreep. De oorzaak van zwaarlijvigheid is een onevenwicht tussen calorie-inname en calorieverbruik. Mensen eten te veel of slecht en bewegen te weinig. Daar is onze focus komen te liggen, ingrepen zijn hulpmiddelen.”
Bariatrische chirurgie of niet?
“Niet iedere patiënt komt naar de Obesitaskliniek voor een ingreep. Patiënten willen geholpen worden om hun gewicht onder controle te krijgen en dat kan soms prima zonder operatie. Ons team gaat dan met dezelfde educatieve aanpak aan de slag. Dieetbegeleiding wordt dan gecombineerd met psychotherapie en sport.”
“Je kan in AZ Glorieux Ronse uiteraard ook terecht om gewicht te verliezen zonder ingreep. We willen ook een alternatief bieden voor personen die niet binnen de terugbetalingsvoorwaarden vallen of die om een andere reden niet in aanmerking komen voor een ingreep. We laten niemand aan zijn/haar lot over.”
Dr. Steven Marcoen licht verder toe: “Soms is een ingreep wel aangewezen. Ingrepen zijn restrictief (denk aan een sleeve gastroplastie ) of ‘malabsorptief’ zoals de gastric bypass, bij beide ingrepen wordt de maag kleiner gemaakt waardoor patiënten geen grote porties meer kunnen eten. Bij de bypass wordt bovendien de darm korter gemaakt waardoor minder calorieën uit de voeding worden onttrokken. Dit werkt dan weer goed voor ‘snoepers’ die constant kleine beetjes hoogcalorische voeding nuttigen. Er zijn tal van varianten op deze ingrepen en we proberen altijd geargumenteerd de juiste keuze te maken, op maat van de patiënt.”
Van chirurg tot diëtist
“Het echte werk begint nu pas, na de ingreep: het aanpassen van de leef- en eetstijl. We volgen een vast schema van opvolgafspraken dat vrij intensief is de eerste zes maanden (afspraken bij de chirurg, diëtiste en psycholoog). Net in die eerste fase hebben patiënten veel hulp en steun nodig en moeten ze goed leren om te gaan met hun ingreep. Na zes maanden liggen de afspraken al wat verder uit elkaar. Het is onze ambitie om onze patiënten minstens drie jaar en soms tot vijf jaar lang op te volgen. Dat is zeker nodig, de resultaten op lange termijn hangen daarvan af.”
“En dat komt omdat het niet de ingreep is, maar wel de gedragsaanpassingen van de patiënt aan zijn/haar levensstijl die het succes van de ingreep bepalen. Geleidelijk aan leren patiënten met de
ingreep om te gaan. En als je hen niet goed coacht of begeleidt, dan kunnen ze ongewild of onbewust het effect van de ingreep ongedaan maken.”
‘Start to move’, de revalidatieartsen aan zet
“De fysiotherapeuten zijn nog niet betrokken in de preoperatieve fase maar ze spelen wel de hoofdrol na de ingreep. Dr. Liesbet Huyghebaert heeft in AZ Glorieux een sportprogramma opgezet, specifiek voor de patiënten van de Obesitaskliniek: ‘Start to move’. We hebben een sportprogramma voor patiënten die een ingreep ondergingen, maar ook een sportprogramma voor patiënten die kiezen voor een conservatief traject, zonder ingreep,” vervolgt dr. Steven Marcoen. “In de toekomst willen we door ‘prehabilitatie’ vóór de ingreep al werken aan de fysieke conditie van de patiënten.”
Mobiele applicatie, ‘Care for today’
“Personen die deelnemen aan een sportprogramma gaan eerst langs bij één van de drie revalidatieartsen. Ze bekijken de fysieke conditie en eventuele beperkingen en bepalen dan welke type oefeningen ze best doen. Ze krijgen oefeningen aangeleerd die ze ook thuis kunnen doen. We werken momenteel aan een app als extra hulpmiddel. Patiënten kunnen via de ‘Care for today’- app instructies krijgen over dagelijkse oefeningen, over hun voeding maar ook informatie aan ons doorspelen over hun evolutie, en zelfs bepaalde vragen stellen via deze app. Het is kortom een extra tool om de begeleiding van patiënten te verbeteren. Deze app zal in de loop van het komende jaar beschikbaar zijn, ook voor anderstalige patiënten (we behandelen veel Waalse patiënten).”
Beter in je vel na ingreep
“Intake gebeurt via het secretariaat van de Obesitaskliniek in AZ Glorieux, patiënten krijgen vrij makkelijk een afspraak voor een informatief gesprek met de chirurg maar een ‘intake’ kan ook via de diëtiste of de psychologe. We hebben graag dat de huisartsen betrokken zijn bij dit soort ingrepen, zij kennen hun patiënten veel beter dan wij en kunnen ons ‘context’ geven. De huisarts kan adviseren en bijstaan bij beslissingen. Bariatrische chirurgie was twintig jaar geleden baanbrekend en had zeker niet bij alle huisartsen meteen aanhang. Intussen zijn vele huisartsen overtuigd dat het een veilige chirurgie is die een zeer gunstig effect kan hebben op de levenskwaliteit van de patiënt.”
Het is vaak heel spectaculair om te zien hoe mensen opleven na zo’n operatie en pas nadien beseffen dat ze jarenlang gevangen waren in eigen lichaam en er dan na de ingreep letterlijk uitbreken. Maar deze patiënten vergen niet enkel opvolging op gedragswijziging, ook het opvangen van mogelijke vitaminetekorten is belangrijk. En daar is zeker een rol
weggelegd voor de eerste lijn.”
Beide ZORG-ziekenhuizen opereren enkel ‘obese’ personen. Deze operaties zijn gekoppeld aan wettelijke voorwaarden sinds 2007. Belangrijke voorwaarden zijn:
- Je moet minstens een jaar conservatieve pogingen gedaan hebben om te vermageren met een diëtiste of op een andere manier, dat moet aantoonbaar zijn. De verklaring van de patiënten volstaat voorlopig voor de wetgever.
- Je moet een BMI hebben die minstens 40 is, dat is je gewicht per m². Dan kom je in aanmerking voor chirurgie. Normale waarden zitten tussen 18 en 25. Er zijn uitzonderingen, je kan ook een ingreep laten doen vanaf een BMI van 35. Maar dan heeft de patiënt ofwel diabetes, ofwel hypertensie die niet behandelbaar is met de klassieke medicatie. Of de patiënt moet een slaapapneusyndroom hebben, bewezen door een slaapstudie in een erkend slaaplabo.
- Of je hebt al een ingreep gehad om te vermageren en die faalde of je doet een recidief en je BMI is terug boven de 35.
De bariatrische chirurgie is dus vrij streng gereglementeerd. Dat zijn niet de enige voorwaarden. Je moet als patiënt ook een akkoord krijgen van drie onafhankelijke zorgverleners. De chirurg moet aangeven dat hij achter de ingreep staat en ook de internist, de psychiater of de psycholoog moet zijn/haar goedkeuring schriftelijk ondertekenen. Dat is niet onterecht, dat is ook de manier waarop een multidisciplinair team is samengesteld.
Sinds kort kwam er een nieuwe regel bij en moet er een tijdsspanne van minstens drie maanden zijn tussen het eerste contact met de chirurg en de ingreep. De wetgever wil dat er een soort van een vertraging ingebouwd wordt.
